O projekcie

Projekt „Dziedzictwo wizualne Europy Środkowej i Wschodniej” analizuje wizualne sposoby badania, porządkowania, przedstawiania materialnych śladów przeszłości i wytworów kultury na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w długim wieku XIX.

W centrum naszego zainteresowania znajdują się dokumentacje rysunkowe, graficzne, malarskie i fotograficzne, gipsoteki, ilustrowane wydawnictwa oraz wszelkiego rodzaju aranżacje i spektakle (również te efemeryczne): wystawy, ekspozycje muzealne, żywe obrazy. Szczególną uwagę zwracamy na inicjatywy o charakterze szerszym, których celem była dokumentacja określonego zjawiska (np. pisanki, synagogi, urny prasłowiańskie) bądź uporządkowanie różnorodnych elementów dziedzictwa kulturowego (kolekcje prywatne, aranżacje muzealne, biblioteki ikonograficzne). Interesować nas będzie zarówno instytucjonalizacja tego typu inicjatyw w ramach działalności muzeów, archiwów, bibliotek, towarzystw społecznych i naukowych czy uniwersytetów, jak i nieformalne i prywatne projekty inicjowane przez kolekcjonerów, badaczy czy artystów.

Określenie dziedzictwo kulturowe w tym projekcie rozumiane jest w kategoriach dyskursu, który powstaje w złożonym i świadomym procesie kreowania (korpusu) określonych miejsc, przedmiotów czy budynków i nadawania (mu) im znaczeń jako nośnika tożsamości zbiorowych. W szczególności rozpatrywać będziemy dziedzictwo kulturowe jako wyobrażenie i wizualizację, które otrzymujemy za pośrednictwem aranżacji, reprodukcji, reprezentacji miejsc, przedmiotów czy budynków. Badane przez nas zjawisko nieprzypadkowo przypadło na wiek imperializmu oraz kształtowania się świadomości narodowych, a zrozumienie ówczesnych procesów politycznych i społecznych jest niezbędne dla jego właściwej interpretacji.

Wystawy, kolekcje, albumy czy biblioteki ikonograficzne w tym okresie współkreowały zarówno oficjalny obraz imperiów, jak i były wizualnym zwornikiem określonych grup społecznych, narodowych czy etnicznych.

Naszym punktem wyjścia są projekty polskie zainicjowane w obrębie towarzystw społecznych i naukowych, muzeów miejskich oraz przez polskich naukowców, arystokratów, kolekcjonerów czy artystów. Przedstawiamy je w szerszym kontekście, uwzględniając również projekty imperialne, te odnoszące się do dziedzictwa kulturowego innych narodów i grup etnicznych zamieszkujących ziemie dawnej Rzeczypospolitej, oraz inicjatywy wpisujące się w bardziej uniwersalne narracje.

W naszym projekcie usiłujemy zerwać z narodowym podejściem, w szczególności z polonocentryzmem charakteryzującym dotychczasowe badania nad zagadnieniami dziedzictwa kulturowego interesującego nas regionu. Język wizualny z samej swojej natury jest uniwersalny, a analizowane przez nas zjawisko było charakterystyczne dla całej ówczesnej Europy.

Ponadto, różnorakie inicjatywy imperialne, narodowe i etniczne odnoszące się do wielokulturowego dziedzictwa ziem dawnej Rzeczypospolitej były ze sobą powiązane i nie powinno się ich rozpatrywać oddzielnie. Stąd w tytule naszej strony używamy określenia Europa Środkowa i Wschodnia, które najlepiej oddaje kontekst kulturowy i geograficzny, do jakiego się odwołujemy i jest, w naszym przekonaniu, najbardziej neutralne.

XIX wiek to stulecie postępu i szybkiej industrializacji. Choć nasz projekt koncentruje się na tym, jak interpretowano przeszłość, to nie sposób badanego przez nas zjawiska rozpatrywać w oderwaniu od ówczesnej „globalizacji”, kultu postępu czy nowinek technicznych. Dynamicznie rozwijające się w tym okresie techniki ilustracyjne, reprodukcyjne czy wystawiennicze miały bowiem wpływ na sposoby wizualizacji materialnych śladów przeszłości.

Badane przez nas zjawisko przypada na okres instytucjonalizacji dyscyplin naukowych zajmujących się materialnymi śladami przeszłości, w szczególności archeologii, etnografii i historii sztuki. Już same nazwy, które nadawane były przez współczesnych syntezom wizualnym dziedzictwa kulturowego (archiwum, biblioteka, atlas czy muzeum) oraz charakteryzujące je wypracowane schematy kategoryzacji i opisu wskazują na ich naukowy lub paranaukowy charakter. Historia nauki i wiedzy jest więc ważną perspektywą badawczą, którą przyjęliśmy w tym projekcie.

Nasz projekt ma charakter dokumentacyjny i interpretacyjny. Z jednej strony jego celem jest inwentaryzacja i wstępne opracowanie ilustracyjnych syntez Europy Środkowej i Wschodniej oraz zamieszkujących je grup etnicznych i narodów, z drugiej – określenie kwestionariuszy i możliwości badawczych tego typu materiału.

Poszczególne kolekcje, syntezy i zjawiska są na tej stronie omówione w krótkich ilustrowanych esejach. Badany przez nas materiał uporządkowany jest w pięciu kategoriach: instytucje, kolekcje, wystawy, publikacje oraz uogólnionej kategorii: dziedzictwo kulturowe. W kategorii Instytucje znajdą się omówienia inicjatyw związanych z badaniem i dokumentowaniem wizualnym śladów przeszłości, które zrodziły się w ramach działalności takich instytucji, jak towarzystwa społeczne i naukowe, biblioteki czy muzea. Kategoria Kolekcje poświęcona jest określonym, uporządkowanym zbiorom wizualnym dotyczącym dziedzictwa kulturowego, w szczególności bibliotekom ikonograficznym i archiwom fotograficznym. Kategoria Wystawy omawia aranżacje muzealne i wystawiennicze przedmiotów przeszłości, często o efemerycznym charakterze. Kategoria Publikacje poświęcona jest wszelkim ilustrowanym wydawnictwom poświęconym materialnym śladom przeszłości: atlasom, albumom, ilustrowanym encyklopediom, czasopismom, cyklom graficznym czy fotograficznym. W ostatniej kategorii Dziedzictwo kulturowe znajdą się omówienia konkretnych fenomenów dziedzictwa kulturowego, które w tym okresie zostały wyodrębnione za pośrednictwem języka wizualnego. Oprócz tego, w zakładce Definicje znajdują się eseje omawiające kategorie węzłowe dla naszego projektu, takie jak dziedzictwo kulturowe, archiwum czy polonicum. Na osi czasu czytelnik znajdzie najważniejsze daty określające badane przez nas zjawisko, a dział Geografia zbiera krótkie eseje oraz mapy przybliżające skomplikowaną rzeczywistość geopolityczną Europy Środkowej i Wschodniej.

Strona prowadzona jest w języku polskim i angielskim. Niektóre z esejów zamieszczone są tylko w jednej wersji językowej, zaś wersje równoległe nieraz się różnią z uwagi na zróżnicowane zainteresowania czytelników oraz opracowania dostępne w Polsce i poza jej granicami.

Teksty podlegają ochronie prawem autorskim. Ilustracje, o ile nie pochodzą z prywatnych zbiorów autorów tekstów, pochodzą z domeny publicznej i nie są objęte majątkowym prawem autorskim.

Kontakt @ visualheritagexix@gmail.com