Józef Łepkowski i Katedra Archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim

This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

W drugiej połowie XIX wieku archeologia, znajdująca początkowo zarówno w Europie, jak i poza nią oparcie w towarzystwach naukowych, zaczęła uzyskiwać status dyscypliny uniwersyteckiej. W monarchii habsburskiej jej pierwsze katedry powstały na Uniwersytecie Wiedeńskim i na Uniwersytecie Karola w Pradze. Na ziemiach polskich archeologia uniwersytecka rozwijała się w strukturach Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pierwsza (choć jeszcze nie stała) polska katedra archeologii powstała tam w 1866 roku. W programie jej działalności znajdowała się archeologia w ujęciu romantycznym, wyrastająca ze starożytnictwa i historii sztuki. Została ona utworzona dla Józefa Łepkowskiego, archeologa, ale także historyka sztuki i publicysty. Łepkowski był członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, a od lat 70. XIX wieku Akademii Umiejętności i przewodniczącym jej Komisji Archeologicznej. Związany był także z innymi instytucjami – wykładał historię sztuki w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (jako docent tej uczelni), kierował biblioteką i muzeum książąt Czartoryskich w Sieniawie (później także w Krakowie), sprawował nadzór nad zbiorami w Kórniku. Zasłużył się również jako konserwator zabytków.

Na początku lat 60. XIX wieku sytuacja polityczna sprzyjała tworzeniu na Uniwersytecie Jagiellońskim nowych katedr. W monarchii habsburskiej nastąpiły wówczas przeobrażenia ustrojowe. W Wiedniu w 1867 roku wydano konstytucję grudniową, na mocy której powstały dualistyczne Austro-Węgry. Galicja, podobnie jak inne kraje monarchii, otrzymała wówczas szerokie koncesje. W marcu 1860 roku Uniwersytet Jagielloński odzyskał zawieszoną osiem lat wcześniej autonomię.

W 1861 roku Józef Łepkowski wystąpił do władz Uniwersytetu Jagiellońskiego z wnioskiem o habilitację z zakresu archeologii. Sprawa nie była łatwa, jako że archeologia była młodą, kształtującą się dopiero dyscypliną naukową, a Łepkowski nie posiadał stopnia doktora. Przedstawiając propozycję przyszłych wykładów pisał, że ich głównym celem będzie „obznajmienie słuchaczów z dzisiejszym stanowiskiem archeologii, aby wpłynąć przez to na ocenienie i poszanowanie zabytków przeszłości, chcącym się zaś kształcić w specjalnych gałęziach tej nauki, podać sposobność obeznania się tak z źródłami, jako i samymże badań traktowaniem”. Habilitację uzyskał w styczniu 1863 roku, po wygłoszeniu publicznego wykładu zatytułowanego „Przegląd pomników archeologicznych słowiańskich z czasów pogańskich, a mianowicie klasyfikacja tych zabytków z bliższym oznaczeniem przedmiotów do każdej klasy należących i z przytoczeniem stosownych przykładów”. Otrzymał wtedy tytuł „docenta archeologii średniowiecznej z zastosowaniem do zabytków słowiańskich i polskich” i rozpoczął prowadzenie zajęć na Uniwersytecie Jagiellońskim jako docent prywatny. Rozpoczęcie uniwersyteckich wykładów z archeologii było doniosłym wydarzeniem dla polskiej nauki i w Bibliotece Warszawskiej w 1864 roku ukazał się ich szczegółowy opis. W półroczach zimowym i letnim Łepkowski omawiał zagadnienia w ramach zajęć zatytułowanych – Wiadomości wstępne z Archeologii sztuki średniowiecznej, Charakterystyka stylów średniowiecznych: budownictwa, rzeźby i malarstwa oraz Rzecz o zabytkach słowiańskich przedchrześcijańskich i najdawniejszych polskich. Wykłady te odbywały się podczas około 60 spotkań w ciągu jednego. W ramach wprowadzenia do archeologii przedstawiany był zakres i definicja tej dyscypliny i jej miejsce w grupie nauk historycznych. Znaczna część wykładów poświęcona była historii sztuki i naukom pomocniczym historii – sfragistyce, heraldyce, numizmatyce. Łepkowski mówił też o bibliotekoznawstwie i muzealnictwie, w tym o kwestiach dotyczących wystawiennictwa. Tematyka wykładów objęła również historię archeologii, historię sztuki średniowiecznej i architektury, konserwatorstwo zabytków. Łepkowski uczył o mitach, podaniach ludowych, odczytywaniu runów, przybliżał epigrafikę i kartografię archeologiczną. Archeologia pradziejowa stanowiła trzecią część jego wykładów.

W 1865 roku Łepkowski, będąc już docentem, uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim stopień doktora. Rok później został profesorem nadzwyczajnym „archeologii sztuki średniowiecznej w zastosowaniu do zabytków słowiańskich i polskich”. Wtedy też utworzono dla niego katedrę archeologii. Była to pierwsza polska katedra tej dyscypliny. Nie oznaczało to jednak jeszcze pełnej stabilizacji na uniwersytecie – profesury nadzwyczajne powoływane były czasowo i nie zawsze wiązały się ze stałym etatem. W 1867 roku Józef Łepkowski – na mocy decyzji Senatu Akademickiego UJ i po uzyskaniu zezwolenia z Ministerstwa Wyznań i Oświecenia w Wiedniu – utworzył na Uniwersytecie Jagiellońskim Gabinet Archeologiczny. W jego zbiorach, obok zabytków pradziejowych, znalazły się także dzieła sztuki, przedmioty pamiątkowe, a także rękopisy i druki. Łepkowski prowadził w Gabinecie Archeologicznym zajęcia dla studentów, umożliwiając im bezpośredni kontakt zabytkami.

W 1870 roku Łepkowski rozpoczął starania o przyznanie mu profesury zwyczajnej. Wspierał go w tym profesor Józef Szujski, jeden z twórców krakowskiej szkoły historycznej, który wystąpił z wnioskiem o zmianę katedry Łepkowskiego na stałą. Sprawy tej nie udało się jednak wówczas załatwić pomyślnie. Dopiero kiedy w sierpniu 1875 roku Namiestnictwo we Lwowie przedłożyło Ministerstwu Wyznań i Oświecenia w Wiedniu wniosek Wydziału Filozoficznego UJ o mianowanie Łepkowskiego profesorem zwyczajnym i utworzenie dla niego stałej katedry, sprawę rozpatrzono w Wiedniu pozytywnie. Najpierw – w 1875 roku – Łepkowski otrzymał profesurę zwyczajną, a w roku 1876 katedra archeologii otrzymała status katedry stałej. Wykłady Łepkowskiego nadal obejmowały zagadnienia dotyczące nie tylko archeologii pradziejowej, ale także historii sztuki, architektury i rzemiosła, konserwatorstwa zabytków i muzealnictwa.

Zajęcia ze studentami prowadził na Uniwersytecie Jagiellońskim niemal do końca życia. W ostatnim roku jego życia, w jego zastępstwie wykłady wygłaszał już jednak historyk sztuki, profesor Marian Sokołowski. Na emeryturę Łepkowski przeszedł dopiero pod koniec 1893 roku. Grono profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego wnioskowało wówczas o przyznanie mu w uznaniu zasług najwyższego możliwego uposażenia. Józef Łepkowski zmarł 27 lutego 1894 roku. Jego śmierć wyznaczyła koniec pierwszego etapu w dziejach polskiej archeologii uniwersyteckiej.