Biblioteka Państwowa im. Wróblewskich i Muzeum Ikonograficzne w Wilnie

This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

W 1912 r. powstało w Wilnie z inicjatywy Tadeusza Stanisława Wróblewskiego, polskiego działacza, prawnika i kolekcjonera, stowarzyszenie pod nazwą Towarzystwo Biblioteki im. Eustachego i Emilii Wróblewskich. Na mocy § 1 ustawy założycielskiej: „Towarzystwo zostało zawiązane w celu założenia i utrzymania w mieście Wilnie Biblioteki wraz ze zbiorem map, rycin i innych dzieł drukarskich, tudzież archiwum i zbiorów starożytności do użytku ogólnego, naukowego i oświatowego”.

Inauguracja Towarzystwa przypadła na czas odwilży w Rosji. Car Mikołaj II ogłosił manifestem z dnia 17 października 1905 r. wprowadzenie niektórych swobód obywatelskich w Imperium, m. in. wolności słowa, zebrań i stowarzyszeń. Wilno, stolica rosyjskiej guberni wileńskiej, na początku XX wieku przeżywało kulturalny rozkwit. W mieście oprócz rosyjskich zaczęły powstawać polskie, litewskie i żydowskie gazety, stowarzyszenia, chóry, księgarnie i wypożyczalnie książek, organizowano wystawy i koncerty. Szybko powstały również pierwsze księgozbiory publiczne: w 1907 r. książnice Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Litewskiego Towarzystwa Naukowego, a w 1910 r. żydowska biblioteka Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Mefiste Haskalah”.

Celem zawiązanego przez Tadeusza Wróblewskiego stowarzyszenia było udostępnienie publiczności bogatego księgozbioru fundatora, nadanie mu struktur prawnych i ostatecznie przekształcenie w instytucję o charakterze publicznym. Wróblewski aktem donacyjnym przekazał Towarzystwu również działkę z przeznaczeniem na gmach biblioteki oraz fundusz na rozpoczęcie budowy jej siedziby.

W 1913 r. zbiory Towarzystwa liczyły ok. 65 000 tomów dzieł, 3 000 sztychów, przeszło 1 000 map i planów oraz znaczny zbiór czasopism, druków ulotnych i ponad 10 000 dokumentów, listów i autografów, masonika, obrazy i rzeźby (ok. 100 sztuk) oraz medale. Składały się nie tylko z kolekcji samego Wróblewskiego, ale również członków stowarzyszenia i jego donatorów, m. in. profesora farmacji Uniwersytetu Wileńskiego Jana Fryderyka Wolfganga, historyka Józefa Bielińskiego, hrabiego Henryka Broel-Platera z Pustyni, moskiewskiego masona Iwana Jełagina, a także części rozproszonych zbiorów profesorów Uniwersytetu Wileńskiego: Michała Pełki-Polińskiego, Waleriana Górskiego, Aleksandra Zdanowicza, Józefa Weyssenhoffa, hr. Eustachego Tyszkiewicza i innych.

Ambitne plany Wróblewskiego pokrzyżował wybuch I wojny światowej. Zbiory znajdowały się w tym czasie w mieszkaniu fundatora, który spędził czas wojny na porządkowaniu i katalogowaniu kolekcji.

Planowane przez Wróblewskiego przekształcenie książnicy w instytucję publiczną nastąpiło w nowej rzeczywistości politycznej po I wojnie światowej. Wraz z przejęciem władzy w Wilnie przez Polaków wznowiły działalność przedwojenne stowarzyszenia naukowe i ich biblioteki, powstały również nowe instytucje m. in. Muzeum Białoruskie im. Jana Łuckiewicza oraz Żydowski Instytut Naukowy.

Towarzystwo Biblioteki im. Eustachego i Emilii Wróblewskich uległo przekształceniu w nową instytucję pod nazwą Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Eustachego i Emilii Wróblewskich, działające na mocy statutu zatwierdzonego w 1922 r. przez Delegata Rządu Polskiego w Wilnie. Głównym zadaniem Towarzystwa zgodnie z § 1 statutu było założenie biblioteki publicznej „w celu korzyści ogólnej, naukowej i oświatowej, a głównie w celu pomocy naukowej uczącym i uczniom wszelkich zakładów bez różnicy narodowości i wyznania”.

W 1926 r. Komitet Towarzystwa podpisał umowę z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o przekazaniu państwu polskiemu książek i innych druków, rękopisów, listów, aktów, rycin, malowideł, znaków masońskich, map, monet itp. wraz z ich inwentarzami i katalogami oraz urządzeniem (szafy, półki, gablotki, teki). W ten sposób ostatecznie ukonstytuowała się Biblioteka Państwowa im. Eustachego i Emilii Wróblewskich w Wilnie. Jej siedzibą stał się pałac Tyszkiewiczów nad Wilią, wybudowany w latach 1884-1888 wg projektu architekta Cypriana Maculewicza, zakupiony przez państwo i przebudowany na potrzeby książnicy na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. Uroczyste otwarcie Biblioteki w nowej siedzibie nastąpiło 22 czerwca 1935 r.

W historii Biblioteki im. Wróblewskich zaobserwować można ewolucję zbiorów od prywatnego księgozbioru, wzbogaconego o kolekcję rycin, rysunków i pojedynczych dzieł sztuki i rzemiosła po instytucję o ściśle sprecyzowanym profilu i rysującej się wizji działalności.

Zalążkiem kolekcji Biblioteki były prywatne zbiory rodziców Tadeusza Wróblewskiego, lekarza Eustachego (medycyna) i społeczniczki Emilii (pedagogika). Ich syn rozpoczął gromadzenie księgozbioru o różnorodnej tematyce. Szybko jednak zaczął rysować się jej profil regionalny – książki, materiał ikonograficzny, również pojedyncze dzieła sztuki związane z Wilnem i ziemiami byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Wraz z instytucjonalizacją zbiorów wileński i litewski profil zbiorów uległ poszerzeniu. Zgodnie z planem rozbudowy księgozbioru, załączonym do listu ostatniego przedwojennego dyrektora książnicy Stefana Burhardta do Ministerstwa w 1935 r. Biblioteka miała gromadzić nie tylko materiały związane z obecnymi województwami północno-wschodnimi II RP (Wileńskim, Nowogródzkim, Poleskim i Białostockim), byłem Wielkim Księstwem Litewskim, Księstwem Kurlandzkim i Inflanckim, ale również z „nowo powstałych państwa bałtyckich i sowieckich na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa, Kurlandii, Inflant polskich i szwedzkich (Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruska SRR), Rosji carskiej i sowieckiej, Ukrainy i Finlandii”.

Jednocześnie ukonstytuowały się zbiory muzealne Biblioteki im. Wróblewskich, których oficjalna nazwa, podział i zawartość ulegał przekształceniom w czasie istnienia instytucji.

W 1931 r. staraniem Ludwika Abramowicza wiceprezesa Towarzystwa Biblioteki im. Eustachego i Emilii Wróblewskich, zbiory muzealne zostały uporządkowane i utworzyły udostępnione dla publiczności muzeum.

W 1937 r. dzielono je na:

• Muzeum Ikonograficzne Wilna
• Zbiory masońskie
• Pamiątki po fundatorze Biblioteki Tadeuszu Wróblewskim
• Pamiątki po stowarzyszeniu Neo-Szubrawców, kole skupiającym polskich działaczy, zawiązanym w 1900 r. przez Tadeusza Wróblewskiego i nawiązującym do grupy Szubrawców z początku XIX wieku.

Zbiory muzealne zajęły w gmachu Biblioteki pięć sal: jedną przeznaczono na pamiątki po fundatorze, drugą na zbiory masońskie, trzy sale zajęło Muzeum Ikonograficzne Wilna.

Powstanie tego ostatniego działu muzealnego Biblioteka zawdzięczała Ludwikowi Abramowiczowi, honorowemu kustoszowi jej zbiorów muzealnych i w zasadzie ich jedynemu opiekunowi w czasie istnienia książnicy. Muzeum Ikonograficzne opierało się zresztą w znacznej mierze na prywatnej kolekcji Abramowicza, darowanej przez niego Bibliotece. Nie był to zbiór imponujący wielkością. Zawierał w 1937 r. 340 przedmiotów (83 obrazy olejne, akwarele, pastele i rysunki oryginalne, 44 sztychy, 135 litografii, 20 cynkotypów, światłodruków itp., 21 fotografii, 23 albumy i 14 rzeźb). Zaaranżowano go w przestronnych salach Biblioteki, przede wszystkim rozwieszając egzemplarze na ścianach, a część prezentując w wolnostojących gablotach. Zdaniem odwiedzających Muzeum na szczególną uwagę zasługiwały portrety znanych Wilnian (m. in. Jana Śniadeckiego, Jakuba Jasińskiego, Jana Wolfganga) oraz widoki miasta pędzla Alfreda Romera i Ferdynanda Ruszczyca.

W 1937 r. na skutek depozytu rodziny Romerów struktura muzealnych zbiorów uległa ponownemu przekształceniu. Jak wskazano w niedatowanym statucie Biblioteki, zbiory muzealne składały się z dwóch grup: a. Muzeum Ikonograficzne Wilna, Sala Fundatora i zbiory masońskie oraz b. Zbiory im. Romerów z osobną salą Inflant (stanowiące depozyt rodziny Romerów). Na depozyt ten składały się w większości zbiory Antoniego Kazimierza i Anny z Sułtanów Romerów z Janopola na Łotwie, kilka cennych obiektów ze zbiorów Heleny Romer- Ochenkowskiej po jej ojcu malarzu Alfredzie Romerze oraz zbiór numizmatyczny Michała Romera.