Muzeum im. Wodzińskch w Dreźnie

– Kamila Kłudkiewicz

W latach 1848‒1850 w Dreźnie istniało krótko Muzeum im. Wodzińskich. Jego powstanie wiązało się z testamentowym zapisem Macieja Wodzińskiego (1782‒1848), polityka i senatora Królestwa Polskiego, osiadłego w stolicy Saksonii po klęsce powstania listopadowego.

Na kolekcję Macieja Wodzińskiego składała się biblioteka (2412 tytułów w 4514 tomach), gabinet  rycin (10 562 grafik w 96 tekach) oraz zbiór monet i medali (1011 obiektów). Całość nawiązywała do oświeceniowego gabinetu. Wywodzące się z XVIII-wiecznego wzorca British Museum kolekcje tego typu (na ziemiach polskich Biblioteka Kórnicka Działyńskich, Zakład im. Ossolińskich we Lwowie, Biblioteka i zbiory Edwarda Raczyńskiego) udostępniały – przede wszystkim badaczom – rzadkie stare druki, rękopisy, ryciny i numizmaty.

W zbiorze Wodzińskiego wyróżniał się gabinet grafiki. Powstał on częściowo w trakcie pobytu kolekcjonera w Dreźnie. Wodziński brał udział w aukcjach zbiorów rycin, jakie odbywały się w tym mieście oraz sąsiednim Lipsku w latach 30. i 40. XIX wieku. Licytował m.in. na aukcjach kolekcji miłośnika sztuki z Pragi – Franza von Sternberga-Manderscheida (1763–1830), szwajcarskiego zbieracza Johanna Jacoba Amanna (1764–1837), a przede wszystkim niemieckiego historyka sztuki Carla Friedricha Ludwiga von Rumohra (1785–1843). Skompletowany z dużym znawstwem zbiór, zawierający egzemplarze grafiki europejskiej od XV do XIX wieku, kolekcjoner poukładał w 96 tekach, porządkując je z jednej strony wg szkół narodowych, z drugiej wg tematów (zwierzęta, pejzaże, portrety ważnych postaci historycznych).

W 1840 roku w testamencie Wodziński zapisał kolekcję wraz z sumą 100 tysięcy florenów polskiej organizacji emigracyjnej – Towarzystwu Literackiemu w Paryżu. Kolekcjoner zmarł w 1848 roku, zaś władze Towarzystwa z Adamem Jerzym Czartoryskim (1770–1861) na czele zadecydowały, że ze względu na ówczesne niepokoje rewolucyjne, zbiory należy tymczasowo pozostawić w Dreźnie.

Wdowa po kolekcjonerze, Konstancja z Łuszczewskich, oraz wskazane przez nią i paryskie Towarzystwo osoby utworzyły Komitet do opieki nad kolekcją, który już w grudniu 1848 roku zaczął podpisywać się w korespondencji jako Muzeum Narodowe im. Wodzińskich w Dreźnie. Komitet dość szybko zaproponował najpierw pozostanie kolekcji w Dreźnie jako „filii do głównego zbioru narodowego paryskiego”, wreszcie jako rzeczone muzeum.

Argumentując, że „skarby te w Paryżu staną się zupełnie bezużyteczne, gdy przeciwnie w Dreźnie są niejako zarodkiem narodowym”, Konstancja zaofiarowała się utrzymywać nadal zbiory w swoim mieszkaniu. Na specjalnym posiedzeniu Towarzystwo Literackie odmówiło jednak jej prośbie, wskazując, że dla Polaków w Saksonii nie mają one żadnego znaczenia. Drezno odegrało bowiem znaczną rolę w okresie tuż po powstaniu listopadowym, przyjmując rzesze polskich emigrantów, jednak stolica Saksonii była jedynie tymczasowym przystankiem przed ich dalszą drogą na Zachód. Argumentacja wdowy o przydatności zbioru dla Polaków z punktu widzenia Paryża była zatem zupełnie chybiona.

W wynajmowanym przez Konstancję Wodzińską mieszkaniu kolekcja utrzymywała swój gabinetowy charakter. Umieszczono ją w 16 szafach i jednej długiej podzielonej na cztery części komodzie na środku sali. Nie zachowały się żadne informacje na temat ekspozycji grafik ze zbiorów i należy założyć, że wyjmowano je jedynie wówczas, gdy zgłosiła się zainteresowana rycinami osoba. W tym czasie europejskie gabinety rycin coraz częściej organizowały prezentacje i stałe wystawy swoich zbiorów. W Dreźnie, gdzie znajdował się jeden z największych i najlepszych europejskich zbiorów grafiki, wybrane ryciny na stałe prezentowano w arkadach tzw. „Królewskiej Galerii Grafiki” (Koenigliche Kupferstichgallerie). Również w berlińskim Gabinecie Rycin, który od połowy XIX wieku znajdował się w Neues Museum, w jednej z sal zaplanowano ekspozycję grafiki w porządku chronologicznym.

W 1850 roku ostatecznie kolekcję Macieja Wodzińskiego przetransportowano do Paryża, gdzie została ona włączona do zbiorów Biblioteki Polskiej. Najcenniejsze zbiory grafiki (których kolekcjoner nie oznakował) uległy rozproszeniu wśród innych rycin Towarzystwa Historyczno-Literackiego, a wreszcie po połączeniu Biblioteki Polskiej z krakowską Akademią Umiejętności w 1893 roku i reorganizacji tej instytucji, znalazły się w dwudziestoleciu międzywojennym w Krakowie.

Print This Post
Podstawowe źródła i literatura

Źródła

  • Biblioteka Polska w Paryżu, rkps. 1701
  • Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, rkps. 5562
  • Korespondencja opublikowana jako aneks do tekstu: T. F. de Rosset, Legat Macieja Wodzińskiego dla Biblioteki Polskiej w Paryżu, „Akta THL w Paryżu”, 1993, t. II, s. 1–46

Dokumentacja (spisy kolekcji M. Wodzińskiego)

  • Biblioteka Polska w Paryżu, rkps. 1641, 1644
  • Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, rkps. 119, 1492

Bibliografia (wybór)

  • T. F. de Rosset, Legat Macieja Wodzińskiego dla Biblioteki Polskiej w Paryżu, „Akta THL w Paryżu”, 1993, II, 1–46
  • M. Adamska, Kilka uwag na temat historii kolekcji graficznej Macieja Wodzińskiego, w: Polskie kolekcjonerstwo grafiki. Ludzie i instytucje, red. E. Frąckowiak, A. Grochola, Warszawa 2008, 33–41
  • M. Adamska, W sprawie proweniencji rycin ze zbioru Macieja Wodzińskiego. Analiza dokumentów zachowanych w Bibliotece Polskiej w Paryżu i w Bibliotece Naukowej PAU i PAN, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, 2007, LII, 477–498