Badania jaskini w Kopie Magury w Tatrach na początku XX wieku

– Marzena Woźny

Jaskinia w Kopie Magury w XIX wieku penetrowana była przez regionalistów i badaczy amatorów, takich jak m.in. popularyzator Tatr i Zakopanego Walery Eljasz Radzikowski, czy malarz i taternik Mariusz Zaruski. Na początku XX wieku Towarzystwo Tatrzańskie zwróciło się do Akademii Umiejętności w Krakowie z prośbą o sfinansowanie w jaskini badań archeologicznych. Zarząd Towarzystwa Tatrzańskiego chciał, by pod auspicjami krakowskiej Akademii przeprowadził je Mariusz Zaruski, będący członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego. Zaruski nie był jednak archeologiem, więc z polecenia Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności badaniami zajął się profesor archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, Włodzimierz Demetrykiewicz.

Celem badań było poszukiwanie w jaskini śladów pobytu człowieka prehistorycznego. Po przybyciu do Zakopanego, z powodu niesprzyjającej pogody Demetrykiewicz nie rozpoczął jednak wykopalisk. Zajął się natomiast studiowaniem materiałów przechowywanych w Muzeum Tatrzańskim, pochodzących z wcześniejszych badań Walerego Eljasza Radzikowskiego oraz Mariusza Zaruskiego. Demetrykiewicz oceniał, że materiały zebrane przez Zaruskiego nie przedstawiały wartości archeologicznej. W jego opinii większą wartość naukową, jednak przede wszystkim dla paleontologów, przedstawiał zbiór zwierzęcych szczątków kostnych, wydobytych w 1902 roku z namuliska głównej komory jaskini przez Radzikowskiego. Widoczne na niektórych kościach wygładzenia uważał za efekt oddziaływania sił przyrody. Wątpił, by jaskinia była zamieszkana przez człowieka w czasach prehistorycznych, tym bardziej, że nie natrafiono w niej ani na ślady ognisk, ani na zabytki archeologiczne. Zastrzegał jednak, że dla uzyskania całkowitej pewności konieczne było jeszcze przebadanie namuliska i nasypu przy wejściu do jaskini. Wykopaliska w jaskini przeprowadził latem 1909 roku. W pracach pomagali mu geolog – Wiktor Kuźniar oraz paleozoolog, Eugeniusz Kiernik. W czasie badań stwierdzili, że namulisko i znajdujące się w nim szczątki zwierzęce pochodziły z „epoki lodowcowej”, a liczne wygładzone kamienie oraz kości głównie niedźwiedzia jaskiniowego, zapełniały dno jaskini do głębokości 1,5 metra. Demetrykiewicz przypuszczał, że zostały one naniesione wraz z płynącą z wyższych części jaskini wodą, która przyczyniła się do wygładzenia ich powierzchni. W jaskini nie stwierdził śladów obecności człowieka prehistorycznego, a pozostałości ognisk, na które natrafił, uważał za relikty z czasów rozbójnictwa w Tatrach. Był jednak przekonany, że jaskinia w Kopie Magury powinna stać się przedmiotem naukowego zainteresowania ze strony geologów i paleontologów. Na posiedzeniu Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności wnioskował, aby zachęcić członków Komisji Fizjograficznej do przeprowadzenia w niej badań przyrodniczych. Wniosek ten Komisja przyjęła jednogłośnie. Sprawozdanie z badań Demetrykiewicza nie zostało w całości opublikowane. Przechowywane jest ono w archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie.

Do badań w Jaskini powrócono w latach 30. XX wieku. W 1936 roku przeprowadził je tam profesor gimnazjalny, a zarazem archeolog amator, badacz paleolitu, Albin Jura. W czerwcu tego roku zorganizował z uczniami wycieczkę szkolną w Tatry. W jej trakcie wybrali się oni do jaskini w Kopie Magury, gdzie w czasie wstępnego rozpoznania natrafili na wiele porozrzucanych kości zwierząt. Miesiąc później Albin Jura wraz z żoną i dwoma uczniami raz jeszcze udali się do jaskini i zebrali z powierzchni znaleziska. Zostały one przywiezione do Krakowa. Zainteresowały one zwłaszcza profesora archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, Tadeusza Sulimirskiego. Pozyskał on fundusze na dalsze badania i w lipcu 1937 roku kontynuował badania. Towarzyszyli mu: Albin Jura, a także m.in. archeolodzy – Rudolf Jamka, Adolf Nasz, Jan Bartys. W czasie wykopalisk w 1937 roku założono dwa wykopy – jeden w głębi jaskini (w Komorze pod Progiem), a drugi u jej wejścia (u wylotu Wielkiej Komory). W pierwszym wykopie, sięgającym niemal czterech metrów głębokości, natrafiono na liczne kości niedźwiedzia jaskiniowego, hieny jaskiniowej i lwa jaskiniowego, a także – jak sądził Jura – na kamienne narzędzia. W drugim wykopie wyeksplorowano osiem warstw, ale nie odnotowano żadnych obiektów. Wyniki prac zostały opublikowane przez Albina Jurę w 1955 roku w artykule „Grota Magury w Tatrach (1460 m), najwyżej w Polsce położona siedziba człowieka epoki lodowej” w czasopiśmie Światowit. Większość badaczy nie zgadzała się z przekonaniem Jury o odkryciu w jaskini narzędzi wykonanych przez człowieka. Do badań w Jaskini pod Kopą Magury Albin Jura powrócił jeszcze po II wojnie światowej.

Print This Post
Podstawowe źródła i literatura

 

Archiwalia

  • Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie, teczka stanowiska Zakopane – Jaskinia w kopie Magury, pow. Nowy Targ

 

Literatura

  • S. Buławka, K. Kerneder-Gubała, Muzeum Tatrzańskie w czasach Juliusza Zborowskiego z perspektywy badań archeologicznych w Tatrach i na Podtatrzu, Rocznik Podhalański 2020, t. 14 (2019): 154–173.
  • S. Buławka, K. Kerneder-Gubała, W poszukiwaniu najstarszych śladów osadnictwa jaskiniowego w Tatrach Polskich. Rys historyczny, [w:] S. Buławka, M. Cieśla, K. Kerneder-Gubała, P. Kocańda, R. Kowalski, A. Kraszewska (red.), Archeologia gór. Pamięci profesora Andrzeja Żakiego, Kraków-Warszawa 2021, 35–54
  • A. Jura, Grota Magury w Tatrach (1460m), najwyżej w Polsce położona siedziba człowieka epoki lodowej, Światowit 1955, t. XXI: 81–124
  • M. Woźny, Włodzimierz Demetrykiewicz (1859–1937). Prehistoryk z przełomu epok, Kraków 2018