Zabytki archeologiczne ze zbiorów Muzeum Polskiego w Raperswilu

This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Celem założonego w 1870 przez Władysława hr. Broël-Platera w Szwajcarii Muzeum Polskiego w Raperswilu, w kantonie Sankt Gallen, w zamku nad Jeziorem Zuryskim, było gromadzenie zbiorów narodowych, które w przyszłości miały zostać przekazane niepodległemu państwu polskiemu.

Pośród licznych, zgromadzonych w kilkunastu salach, pamiątek związanych z historią Polski, zwłaszcza porozbiorowej, cennych archiwaliów i bogatego księgozbioru, zgromadzono w nim także niewielki zbiór zabytków archeologicznych pochodzących w większości ziem polskich. Zabytki archeologiczne znajdowały się w zbiorach raperswilskich od samego ich początku. W 1871 roku Władysław Plater wspominał o nich przedstawiając założenia programowe placówki – „Muzeum jest to wierny obraz przeszłości i teraźniejszości narodu; historia, archeologia, etnografia, wszelka umiejętność, literatura, sztuki piękne mają w nim swych reprezentantów”. Mówił też o nich opisując ułożenie zbiorów tuż po otwarciu Muzeum – „Na pierwszym piętrze przedsień wielkich rozmiarów ze sztandarami, starożytnościami słowiańskimi, zbroją, kartami geograficznymi”, dalej zaś, w głównej sali, tuż przy bibliotece, w przeszklonej szafie „wykopaliska starożytne” z terenu Wielkopolski. W Muzeum eksponowane były także odlewy „starożytności słowiańskich” ofiarowane przez Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie.

Przewodnik po Muzeum z 1906 roku podawał nieco więcej informacji. Zabytki archeologiczne znajdujące się w oszklonej szafie „u wejścia do Sali Lenartowicza” pochodziły ze Środy i Nadziejewa w Poznańskiem, z daru S. Żychlińskiego. W Sali Portretowej natomiast, „osobno stojąca gablotka oszklona” mieściła zabytki zebrane w Augustowskiem przez Alfonsa Budzińskiego. W publikowanych sprawozdaniach zabytki archeologiczne właściwie nie były omawiane. Wzmiankowano o nich enigmatycznie, używając sformułowań „starożytności słowiańskie”, „zabytki przedhistoryczne” bądź „wykopaliska”. Nie precyzowano jakie to były wyroby, nie podawano miejsca ich odkrycia, nie określano chronologii ani surowców, z jakich były wykonane.

Zbieranie krajowych zabytków archeologicznych na emigracji było trudne, już choćby z powodu przepisów zabraniających wywozu zabytków za granicę. Zbiory archeologiczne w Muzeum raperswilskim rozwijały się zatem – w porównaniu do innych – stosunkowo powoli i nie było ich wiele. Z czasem jednak ich liczba rosła. W 1872 roku Muzeum posiadało 96 takich zabytków, dwa lata później 112, a w 1893 już 348.

W 1911 roku Rada Muzeum w Raperswilu jednomyślną uchwałą postanowiła wybrać komisję, która miała przygotować wnioski w sprawie zmian w sposobie urządzenia i prowadzenia Muzeum „zgodnie nie tylko z intencją założycieli, ale także z potrzebami i wymaganiami wiedzy i z uwzględnieniem rozporządzalnych funduszów”. Komisja ta miała także usystematyzować zbiory „według ich charakteru”. Wkrótce rozpoczęto prace nad nadaniem zbiorom nowego układu. W okresie tym utworzono z zabytków archeologicznych osobny dział muzealny „oczekujący na naukowe uporządkowanie i określenie okazów”. W Muzeum brakowało jednak specjalisty, który mógłby się zająć opracowaniem tych zbiorów.

W latach pierwszej wojny światowej kontynuowano zadanie opracowania nowego katalogu zbiorów. Z końcem tego okresu liczył on już ponad dwa tysiące pozycji inwentarzowych. Wraz z przyjazdem do Szwajcarii Włodzimierza Demetrykiewicza, archeologa, konserwatora zabytków, kustosza Muzeum Archeologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie i profesora prehistorii na Uniwersytecie Jagiellońskim pojawiła się także szansa na opracowanie archeologicznych zbiorów raperswilskich. W Muzeum Polskim w Raperswilu Demetrykiewicz zajął się inwentaryzacją i opracowaniem zbiorów archeologicznych. Oceniał, że znajdowały się w niej zabytki o dużej wartości naukowej, które mogłyby być chlubą specjalistycznego muzeum archeologicznego. I rzeczywiście, wraz ze zbiorami etnograficznymi były one eksponowane na wystawie światowej w Paryżu w 1878 roku. Opracowanie tych zabytków utrudniał jednak fakt, że w wielu przypadkach nie znano miejsca ich odkrycia, i konieczne było wnioskowanie o nich w oparciu o wiedzę z zakresu archeologii ziem polskich i znajomość analogii. Wyniki swoich prac Demetrykiewicz przedstawił w artykule zatytułowanym Studya prehistoryczne w Szwajcaryi. Część I. Tekst ten, przedstawiony także na posiedzeniu Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie w czerwcu 1916 roku, miał charakter sprawozdania z prowadzonych przez autora prac i był omówieniem zbioru zabytków archeologicznych z muzeum raperswilskiego.

Demetrykiewicz do Krakowa zabrał ze sobą notatki sporządzone w trakcie opracowywania zbiorów w Muzeum w Raperswilu. Zachowały się one w jego spuściźnie, przechowywanej w Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Dokumentacja ta, powstała w latach 1915–1919, związana jest ze zbiorami archeologicznymi gromadzonymi na zamku nad Jeziorem Zuryskim. Są to notatki bibliograficzne powstałe podczas prowadzonych przez Demetrykiewicza studiów, wypisy z literatury naukowej i otrzymywanych listów, bruliony katalogów kartkowych (część ze szkicami zabytków i muzealnymi numerami inwentarzowymi) i fotografie.