This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

W 1900 roku, podczas odbywającego się w Krakowie III Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, zaapelowano do badaczy pradziejów o zwrócenie uwagi na obiekty archeologiczne związane z okresem początków państwa polskiego.

Postulat podjęcia prac w tym zakresie adresowany był przede wszystkim do obecnego na zjeździe Włodzimierza Demetrykiewicza (1859–1937), archeologa i konserwatora zabytków, kustosza Muzeum Archeologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie, a kilka lat później także profesora archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Demetrykiewicz, prowadzący dotąd badania przede wszystkim na terenie wschodniej Galicji, w następnych latach część swoich naukowych wypraw poświęcił gromadzeniu i weryfikowaniu informacji o grodziskach zlokalizowanych na terenie historycznej Małopolski.

Prace te, przez kilka lat prowadzone w ramach wolnego czasu, w latach 1907–1911 przybrały charakter planowej, systematycznej akcji inwentaryzacyjnej. Jej zorganizowanie i wykonanie możliwe było dzięki współpracy Demetrykiewicza z warszawskim archeologiem amatorem, Marianem Wawrzenieckim (1863–1943).

Wawrzeniecki, artysta malarz, studiował w Szkole Rysunkowej Warszawskiej i w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza i Jana Matejki. Z zamiłowania był badaczem kultury dawnych Słowian. Swoje pierwsze poszukiwania prowadził w latach 90. XIX w. Począwszy od 1905 roku związany był z Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, w którym zajmował się Działem Archeologicznym. Przedsiębrał on archeologiczne poszukiwania przede wszystkim na obszarze Królestwa Polskiego, na terenie Kielecczyzny, lessów miechowskich i w okolicach nad Rawą i Radomką.

Wawrzeniecki już od lat 90. XIX wieku współpracował z Komisją Historii Sztuki Akademii Umiejętności w Krakowie. Wkrótce nawiązał też kontakty z patronującą badaniom archeologicznym Komisją Antropologiczną AU. Ścisłą współpracę z tą Komisją rozpoczął jednak w roku 1900, kiedy to nawiązał bliższe kontakty z Włodzimierzem Demetrykiewiczem (sekretarzem Komisji Antropologicznej AU i redaktorem jej wydawnictw). Współpraca badaczy trwała dwanaście lat. Demetrykiewicz na posiedzeniach Komisji Antropologicznej Akademii przedstawiał referaty Wawrzenieckiego, a potem przygotowywał je do druku w „Materiałach Antropologiczno-Archeologicznych i Etnograficznych”. W 1903 roku przyczynił się też do przyjęcia go do grona członków Komisji.

W 1907 roku Demetrykiewicz postanowił kontynuować rozpoczętą przez siebie we wcześniejszych latach weryfikację grodzisk w sposób systematyczny, w oparciu o zakrojony na dłuższy czas plan naukowy. Zamierzał skoncentrować się na trzech głównych zadaniach:

• badaniu grodzisk
• badaniu sztucznych nasypów (kopców i kurhanów) oraz innych obiektów,
• wraz ze sprawdzaniem informacji na ich temat, zebranych w dawniejszych latach.

Wtedy też, wraz z Wawrzenieckim, rozpoczął akcję weryfikowania i rejestrowania grodzisk z okolic Krakowa, Miechowa i Chrzanowa. W 1907 roku, pierwszym roku wspólnych prac, badacze wykonali pomiary i plany, a także przeprowadzili badania sondażowe grodzisk w Tyńcu, oraz w Płazie i Jaworznie. Badane obiekty datowali na okres wczesnego średniowiecza. Udali się także na znajdujące się w pobliżu stanowiska w Płazie wzgórze „Bukowica”, które przez miejscową ludność nazywane było grodziskiem, nie zdołali jednak stwierdzić, czy rzeczywiście było ono niegdyś miejscem umocnionym. W niepublikowanych sprawozdaniach Demetrykiewicza z prowadzonych przez niego badań, zachowały się opisy wszystkich tych obiektów. W tym samym roku, dzięki ich aktywności na terenie Galicji zachodniej znane już były grodziska w miejscowościach: Chełm i Łapczyca, Poznachowice, Bocheniec, Wielka Wieś, Zawada Lanckorońska, Naszacowice i Maszkowice, Tyniec, Płaza, Bukowica i Jaworzno, Grodzisko, Lubenia i Czudec. W 1908 roku badacze prowadzili badania rozkopanego wcześniej przez amatorów starożytności nasypu w Krakuszowicach. Natrafili w nim na ślady wskazujące, że mógł on pochodzić z czasów wczesnohistorycznych. Ponadto w Łapczycy przeprowadzili niewielkie wykopaliska na zwiedzanym już przez siebie wcześniej średniowiecznym grodzisku. Sąsiednie grodzisko, w Chełmie, ze względu na odkryte tam fragmenty ceramiki i gładzone narzędzia kamienne, datowali na epokę kamienia. W roku 1909 roku udali się do Czatkowic, dawny pow. Chrzanów. Pojechali też do Tarnowa, by zweryfikować przypuszczenia miejscowych uczonych o grodzisku na Górze św. Marcina, jednak w czasie poszukiwań nie znaleźli śladów tego obiektu. W roku następnym wybrali się do Jadownik Górnych, gdzie dokonali pomiarów i sporządzili plan grodziska na górze Bocheniec. Wspólne prace – w znacznie szerszym zakresie – prowadzili także w roku 1911. Udali się wtedy na tereny grodzisk w Zawadzie Lanckorońskiej, w Poznachowicach Górnych, i w Zgłobicach. Dokonywali oględzin, pomiarów i sporządzali plany. W trakcie wspólnych podróży Demetrykiewicz i Wawrzeniecki badali także szereg innych stanowisk archeologicznych.

Z biegiem czasu we współpracę badaczy zaczęły się jednak wkradać nieporozumienia i różnice zdań. Na przełomie 1911 i 1912 roku dwunastoletnia współpraca zakończyła się gwałtownym konfliktem i rezygnacją Wawrzenieckiego z członkostwa w Komisji Antropologicznej AU. U jego źródeł stał nieufny stosunek Demetrykiewicza do ruchu muzealnego na terenie Królestwa Polskiego, a także nieuznanie przez niego kontrowersyjnej koncepcji naukowej, opublikowanej przez Wawrzynieckiego w pracy pt. „Nowe naukowe stanowisko pojmowania i wyjaśniania niektórych przejawów w dziedzinie ludoznawstwa i archeologii przedhistorycznej”. Ostateczną kością niezgody, która doprowadziła do zerwania współpracy Demetrykiewicza i Wawrzenieckiego, była jednak interpretacja testamentu Zygmunta Glogera i kwestia podziału jego zbiorów.

Poza lakonicznymi komunikatami drukowanymi w sprawozdaniach z posiedzeń Komisji Antropologicznej AU, Włodzimierz Demetrykiewicz nie opublikował wyników swoich badań prowadzonych w tym okresie. Zachowały się one jedynie w notatkach. Opis wspólnej akcji weryfikacji grodzisk opublikował natomiast Marian Wawrzeniecki w broszurce „Porachunki z powodu odkryć przy mogile Wandy we wsi Mogiła pod Krakowem”. Ogłaszając go, był już jednak mocno skonfliktowany z Demetrykiewiczem i bardzo mu niechętny, przez co w swojej publikacji pomniejszył i zdeprecjonował jego udział w badaniach.

W Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie zachował się zbiór planów grodzisk, wykreślonych z dużym artyzmem przez Mariana Wawrzenieckiego. Rysowane w oparciu o podejmowane wspólnie badania, trafiały one do dokumentacji gromadzonej przez Włodzimierza Demetrykiewicza. Obecnie przechowywane są w teczkach katalogu stanowisk archeologicznych w Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Tam też zachowały się listy Wawrzenieckiego do Demetrykiewicza z lat 1900–1911. Kilkadziesiąt listów i kartek pocztowych Demetrykiewicza adresowanych do Wawrzenieckiego znajduje się natomiast w Bibliotece Publicznej m. st. Warszawy, w Dziale Starych Druków i Rękopisów.