Poszukiwania archeologiczne Włodzimierza Demetrykiewicza na terenie Wschodniej Galicji

This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Włodzimierz Demetrykiewicz był jednym z najważniejszych prehistoryków polskich przełomu XIX i XX wieku. W 1894 roku objął stanowisko kustosza Muzeum Archeologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie i został członkiem, a wkrótce także sekretarzem Komisji Antropologicznej Akademii. Od 1905 roku prowadził wykłady z archeologii prehistorycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim, a później został profesorem tej dyscypliny.

Demetrykiewicz był niezwykle aktywnym badaczem terenowym. Dzięki subwencjom przyznawanym mu corocznie przez Komisję Antropologiczną Akademii Umiejętności przemierzył niemal całą Galicję, odwiedzał także Bukowinę i tereny tzw. Królestwa Kongresowego. Podczas licznych podróży archeologicznych rejestrował grodziska znajdujące się na obszarze Ziemi Krakowskiej, zajmował się kopcami z okolic Przemyśla i Drohobycza, neolitycznymi grobami szkieletowymi z okolic Krakowa i z Rzeszowszczyzny, cmentarzyskami ciałopalnymi z epoki brązu z rejonów Tarnobrzega i Rozwadowa. Znał nowoczesne metody badawcze, był dobrze zaznajomiony z literaturą przedmiotu, a także polskimi i europejskimi zbiorami. Dawał właściwą charakterystykę znalezisk i poprawnie klasyfikował zjawiska, zarówno pod względem chronologicznym, jak i kulturowym. Znaczną część swoich badań terenowych prowadził na obszarze Galicji wschodniej. Projektując trasy swoich wypraw często sięgał do sprawozdań wyprawiających się wcześniej na te tereny archeologów Adama Honorego Kirkora i Gotfryda Ossowskiego. Starał się weryfikować ich ustalenia i zbierał materiały do opracowywanych przez siebie map archeologicznych Galicji i Bukowiny. Jego celem było rozpoznanie archeologiczne odwiedzanych terenów.

Pierwsze badania terenowe na terenie Galicji wschodniej Demetrykiewicz podjął w latach 1895 i 1896 w okolicach Drohobycza i Przemyśla, gdzie prowadził badania kurhanów w miejscowościach Komarowice, Hruszatyce i Wacowice. W kurhanie z Komarowic odkrył ceramikę wczesnośredniowieczną, a także nowożytne pochówki, które na podstawie znalezionych monet datował na czasy króla Jana Kazimierza. W neolitycznych kurhanach z Hruszatyc i Wacowic natrafił natomiast na fragmenty naczyń i krzemienne narzędzia, prawdopodobnie kultury ceramiki sznurowej. Demetrykiewicz opublikował szczegółowe sprawozdania z tych badań, przedstawiając w nich sposób prowadzenia wykopalisk, a także opisy nawarstwień i znajdowanych materiałów.

W latach 1896 i 1897 Demetrykiewicz prowadził prace w okolicach położonej nad Seretem Trembowli. Udał się tam powiadomiony o dokonanym przy budowie kolei odkryciu pochówków z okresu wpływów rzymskich. Badał tam cmentarzyska ciałopalne, osady neolityczne kultury trypolskiej oraz kurhany. W 1897 roku, po opuszczeniu okolic Trembowli Demetrykiewicz udał się na Bukowinę, gdzie przede wszystkim zajmował się poznawaniem miejscowych zbiorów i gromadzeniem wiadomości na temat obiektów i stanowisk archeologicznych. Poczynione obserwacje i zebrane wiadomości pozwoliły mu na sporządzenie charakterystyki archeologicznej tego regionu. W efekcie, w wyniku podjętych na Bukowinie studiów, opracował mapę archeologiczną tego regionu, będącą dopełnieniem mapy archeologicznej Galicji. Zaznaczył na niej pięćdziesiąt miejscowości, w których odkryto zabytki prehistoryczne. Mapa ta nie zachowała się do naszych czasów.

Demetrykiewicz kilkakrotnie udawał się także na tereny Galicji wschodniej w celu wyjaśnienia okoliczności odkrycia słynnego złotego skarbu z Michałkowa. Sprawą tą zajmował się już w czasie pierwszego pobytu na tych terenach, w 1896 roku.  Po odkryciu drugiego skarbu, w 1897 roku, ponownie przyjechał do Michałkowa. Ze względu na niechęć miejscowych włościan do udostępnienia nie tylko samych znalezisk, ale i do udzielenia informacji o okolicznościach odkrycia, Demetrykiewicz początkowo miał trudności z ustaleniem, czy odnalezione zabytki pochodziły ze skarbu czy pochówku. Dopiero w późniejszym czasie udało mu się ustalić właściwy charakter znaleziska. Demetrykiewicz udał się do Michałkowa po raz trzeci w roku 1898. Zapoznał się wtedy z topografią miejsca, w którym znaleziono skarb. Nie mając jednak dostępu do większości odkrytych artefaktów błędnie domniemywał, że był on związany z kulturą scytyjską.

W 1898 roku powrócił w okolice Tarnopola. Była to częściowo podróż śladami Adama Honorego Kirkora. Demetrykiewicz pojechał do Sapohowa, a następnie do Krzywcz w dawnym powiecie borszczowskim, gdzie oglądał dwie rozległe jaskinie gipsowe. Następnie udał się do Bilcza Złotego, gdzie m.in. prowadził wykopaliska na znajdującym się tam grodzisku. O badaniach tych pisał, że nie dały one obfitych rezultatów. W sąsiedniej wsi, Monasterku Bilczańskim, zwiedzał grotę, w której przed laty Kirkor odkrył pochówki szkieletowe. Na zakończenie podróży, po opuszczeniu powiatu borszczowskiego, Demetrykiewicz udał się jeszcze do Berdykowiec, w dawnym powiecie zaleszczyckim, gdzie prowadził badania na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym.

Najważniejsze badania wykopaliskowe na terenie Galicji wschodniej Demetrykiewicz prowadził w na stanowiskach kultury trypolskiej we wspomnianym już Bilczu Złotym. W latach 1898, 1904 i 1906 badał tam wnętrze jaskini Werteba oraz pozostałości osady znajdującej się na obszarze parku pałacowego należącego do książąt Sapiehów. Demetrykiewicz przedsięwziął również szereg wycieczek archeologicznych po okolicy. Ich celem było uzyskanie właściwego tła dla naukowego opracowania bilczańskich materiałów.

W czerwcu 1900 roku prowadził poszukiwania w  regionie Stryjskim w Galicji wschodniej, zajmując się badaniem opisywanych w literaturze archeologicznej sztucznych grot skalnych. Między innymi, na podstawie przeprowadzonych oględzin tych obiektów stwierdził, wbrew opiniom wcześniejszych badaczy, że zachowane w nich ślady działalności człowieka pochodziły z czasów historycznych. Wyniki większości prowadzonych przez niego prac ukazały się drukiem. Wyjątkiem były wykopaliska w Bilczu Złotym.

W późniejszym okresie Demetrykiewicz nadal aktywnie prowadził badania terenowe, głównie jednak na terenie Galicji zachodniej.