Muzea kulturalno-historyczne

This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

W 1907 roku historyk, badacz folkloru i muzealnik Otto Lauffer (1874–1949) opublikował na łamach czasopisma „Museumskunde” cykl czterech artykułów poświęconych niemieckim muzeom kulturalno-historycznym. Jego intencją było postawienie diagnozy i ocena niemal pięćdziesięcioletniego istnienia i dużej popularności muzeów kulturalno-historycznych głównie na terenie Niemiec.

W drugiej połowie XIX wieku notuje się głównie w Niemczech, ale także Szwajcarii i Austro-Węgrzech, znaczny rozwój muzeów, określanych mianem kulturalno-historycznych. Wpływ na ich rozkwit miało założone w 1852 roku ☛ Germańskie Muzeum Narodowe w Norymberdze (Germanisches Nationalmuseum).

Jego pomysłodawca Hans von und zu Aufseß (1801–1872) uważał, że wszelkie źródła historyczne: pisemne, ustne (podania, legendy), obrazowe oraz przedmioty z przeszłości uzupełniają się wzajemnie i dają pełen przegląd historii kraju. Sam założyciel, starożytnik i zbieracz posługiwał się jeszcze szerokim pojęciem ☛ „starożytności”, a więc różnego rodzaju zabytków przeszłości, w tym dzieł sztuki. Symboliczna zmiana w nazewnictwie dokonała się w statucie muzeum z 1869 roku. Słowo „Altertum” (starożytnictwo) zastąpiono słowem „Kulturgeschichte” (historia kultury), definiując obszar zainteresowania muzeum. Jego zbiory zawierały wszelkie przedmioty związane z historią germańskiego kręgu kulturowego, przy czym dzieła sztuki czy rzemiosło artystyczne – inaczej niż w muzeach mu poświęconych (Kunstgewerbe Museum) – uznawano tu za zabytek historii.

Szerokie rozumienie pojęcia historii, włączające w obręb nauki o przeszłości wszelkie przejawy kultury i sztuki, wzmacniały takie publikacje jak dziesięciotomowa  Allgemeine Cultur-Geschichte der Menschheit (Ogólna historia kultury ludzkości) Gustava Klemma, która ukazała się w latach 1843–1852. W 1843 roku Klemm napisał także Fantasie über ein Museum für die Culturgeschichte der Menschheit (Fantazja o muzeum historii kultury ludzkości), w której zaproponował zawartość idealnego zbioru historii kultury.

Taka kolekcja miała dotyczyć następujących zagadnień: 1. człowiek, ciało / szkielet; 2. odzież; 3. biżuteria; 4. sprzęt myśliwski; 5. środki transportu; 6. mieszkanie; 7. sprzęt gospodarstwa domowego; 8. statki i tym podobne; 9. narzędzia; 10. przedmioty pochówku; 11. zabytki życia publicznego; 12. wojna; 13. przedmioty religijne; 14. kultura: muzyka, ozdoby / sztuka, język.

Szeroko zakrojona wizja wskazuje jak różnorodne zbiory posiadały muzea-kulturalno-historyczne. Najczęściej powstawały one w drugiej połowie XIX wieku z przekształcenia kolekcji towarzystw naukowych, przechodzących pod zarząd samorządu terytorialnego lub władz państwa. Jednak powstałe głównie na skutek donacji zbiory towarzystw charakteryzowała duża różnorodność i pewna przypadkowość.

Już pod koniec XIX wieku zauważono, że muzea historyczno-kulturalne nie używają jednakowej systematyki, a wręcz przeciwnie, każde z nich porządkuje swoje przedmioty wedle innych zasad, niejasne było również, co wchodzi w skład takich kolekcji. Przedmiotami wątpliwymi stały się dzieła sztuki, które powinny znaleźć się w muzeach sztuki, gdzie znalazłyby odpowiednią opiekę i miejsce w narracji historii sztuki. Podobnie co raz częściej postulowano przeniesienie zabytków rzemiosła artystycznego do poświęconych im muzeów (Kunstgerwerbe Museen).

Pierwsze zmiany pojawiły się w muzeach kulturalno-historycznych w Bazylei, Getyndze i Jenie. Opiekunowie tych zbiorów dążyli do rozbudzenia szerokiego zainteresowania historią własnego regionu, ograniczając w swoich kolekcjach obecność dzieł sztuki i podkreślając prymat przedmiotów użytkowych, które miały obrazować dawne, lokalne życie codziennie.

Wspomniany Otto Lauffer już jako pracownik Muzeum Historycznego we Frankfurcie nad Menem rozmyślał o chaosie ekspozycji i kolekcji w muzeach historyczno-kulturalnych, jednocześnie podkreślając siłę takich lokalnych zbiorów. Wg niego oddziaływały one emocjonalnie na widzów, budowały więź i budziły konotacje związane z domem. Wskazał również, że tak duże i różnorodne kolekcje, jakie odnajdziemy w muzeach kulturalno-historycznych wymagają przemyślanej koncepcji ekspozycyjnej. Miała ona odpowiadać standardom naukowym, przy jednoczesnym zadbaniu o atrakcyjność aranżacji.

Lauffer postulował podzielenie ekspozycji następujące grupy: 1. starożytności rodzinne; 2 zabytki domowe, które wraz z pierwszą grupą tworzą szeroki obszar starożytnych zabytków; 3. zabytki państwowe i wspólnotowe; 4. starożytności, związane z funkcjonowaniem prawa; 5. starożytności kościelne; 6. dawne dzieła sztuki; 6. starożytności naukowe; 7. starożytności wojenne.

Jego zdaniem, kustosz takich zbiorów powinien dysponować przynajmniej podstawową wiedzą z różnych dziedzin (historii sztuki, etnologii, archeologii, historii broni itp.) tak by zapewnić odpowiednią opiekę kolekcji.

Pomysły Lauffera pokazują kształtującą się na przełomie XIX i XX wieku specjalizację muzeów. Obok muzeów sztuki, muzeów przemysłowych, muzeów rzemiosła artystycznego, muzeów archeologicznych, w niemieckim kręgu kulturowym muzea kulturalno-historyczne zmieniają się w regionalne muzea historyczne.

Lauffer został powołany w 1908 roku na stanowisko dyrektora Muzeum Historii Hamburga (Museum für Hamburgische Geschichte), założonego na bazie zbiorów lokalnego towarzystwa historycznego. Wówczas mógł swoje postulaty wprowadzić w życie. Zainteresowania muzeum ograniczył do historii instytucji użyteczności publicznych i organizacji zawodowych w mieście oraz historycznego rozwoju miasta.

Koncepcja Lauffera a także zmiany wprowadzane w innych muzeach doprowadziły do przeobrażeń w wielu zbiorach na terenie Cesarstwa Niemieckiego, Austro-Węgier i Szwajcarii. Przemianom uległy muzea nie tylko kulturalno-historyczne, ale także instytucje o profilu głównie artystycznym, posiadające w swoich kolekcjach działy nazywane kulturalno-historycznymi. Wpływy te można było zaobserwować także we wschodnich prowincjach Niemiec, na przykład w Kaiser-Friedrich-Museum w Poznaniu, czy Muzeum Miejskim (Stadtmuseum) w Toruniu.