Meble gdańskie

This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Barokowe meble o masywnych proporcjach i bogatej dekoracji snycerskiej, wyrabiane w Gdańsku w XVII i XVIII wieku, w kolejnym stuleciu były poszukiwane i chętnie kupowane zarówno przez polskich, jak i niemieckich kolekcjonerów. Dla tych pierwszych były symbolem staropolskiego meblarstwa i jako takie najczęściej ustawiane były w jadalniach siedzib ziemiańskich i arystokratycznych. Dla tych drugich „styl gdański” miał korzenie niemieckie i wiązał się z silną pozycją niemieckiego mieszczaństwa w Gdańsku.

Po rozbiorach Polski Gdańsk został włączony do Prus i stał się częścią prowincji Prusy Zachodnie. Hanzeatyckie miasto, które od XV wieku pozostawało w granicach Rzeczpospolitej, zamieszkiwali w większości protestanci pochodzenia niemieckiego. Duża autonomia w obrębie państwa polskiego i pozycja głównego portu eksportowego przez stulecia gwarantowała miastu bogactwo. Z przejściem pod władze pruską łączyła się zmiana pozycji ekonomicznej ośrodka i konieczność jego rywalizacji z innymi portami pruskimi. W pierwszej połowie stulecia miasto znajdowało się w recesji, dopiero wraz z rozwojem linii kolejowych w Prusach, jego pozycja zaczęła wzrastać. W ciągu stulecia zmianie ulegał również stosunek Polaków i Niemców do miasta.

W XIX wieku w polskiej świadomości Gdańsk wzrastał do symbolu dawnej świetności państwa. Swoje piękno, zabytki i sztukę miał zawdzięczać bogactwu, wynikającemu z kilkusetletniej historii połączenia z Polską. Postrzegany był jako miasto wyjątkowe, niezależne, wolna republika i jako takie opiewane we wspomnieniach przez polskich podróżników. Z kolei w oficjalnej, państwowej, wizji niemieckiej, ugruntowanej zwłaszcza w drugiej połowie stulecia, Gdańsk był miastem niemieckim, które w końcu – po wielu stuleciach – znalazło się z powrotem w granicach państwa pruskiego. W narracji o mieście odwoływano się przede wszystkim do hanzeatyckiego okresu jego historii, zaś związek miast hanzeatyckich uznawano za pierwowzór niemieckiego zjednoczenia.

Na fali zainteresowania miastem i jego historią, pojawił się również trend kolekcjonowania mebli gdańskich. Jako jedni z pierwszych polskich kolekcjonerów, meblami gdańskimi zainteresowali się w latach 40. XIX wieku Działyńscy z Kórnika, uznając je za meble polskie i poszukując egzemplarzy z polskimi napisami. Oryginalne barokowe meble gdańskie sygnowane były nazwiskami niemieckich rzemieślników i jako takie nie posiadały inskrypcji w języku polskim. Jednak w związku z poszukiwaniami polskich kolekcjonerów coraz częściej na rynku pojawiały się szafy gdańskie z dopisanymi polskimi słowami.

Pod koniec stulecia meble te (oryginalne zabytki z czasów nowożytnych lub ich popularne kopie wyrabiane w Gdańsku w XIX wieku) stały się obowiązkowym elementem wyposażenia dworu, a z czasem mieszkania w mieście. W siedzibach ziemiańskich szafy gdańskie ustawiano w jadalniach, salonach, hallach i przedsionkach.

Do wyjątkowych kreacji należały całe pomieszczenia zaaranżowane w stylu gdańskim. Wizerunki tych ostatnich rozpropagował w XIX wieku gdański malarz Johann Carl Schulz (przede wszystkim w cyklu miedziorytów opublikowanych w latach 1855–1868 pt. „Danzig und seine Bauwerke”). W polskich rezydencjach w aranżacji takich pomieszczeń podkreślano wątki rodowe. W Pokoju Gdańskim w pałacu Potockich w Krzeszowicach, obok słynnych kręconych schodów z gdańskiego patrycjuszowskiego domu, miały znaleźć się portrety rodziny, ale także pamiątki rodowe i egzemplarze uzbrojenia. W Sali Gdańskiej w pałacu spokrewnionych z Potockimi Sierakowskich w Waplewie na Pomorzu Gdańskim znajdowały się meble gdańskie i holenderskie, a ściany zdobiły portrety przodków.

Meble gdańskie służyły w tych przestrzeniach za oprawę polskich rodowych pamiątek, zostały również włączone w obszar polskiego dziedzictwa kulturowego, stając się – obok uzbrojenia, portretów rodowych i królewskich, tkanin – elementem XIX-wiecznych wnętrz neosarmackich. W siedzibach arystokracji niemieckiej z kolei odgrywały rolę mebli niemieckich, pochodzących z bogatego i zabytkowego hanzeatyckiego miasta.

Meble gdańskie odnaleźć można było w siedzibach arystokracji i ziemiaństwa niemieckiego w Prusach Wschodnich i Zachodnich oraz na Śląsku. W pałacu von Grossów w Kłaninie pod Gdańskiem (Schloss Klanin) znajdowało się szereg elementów pochodzących z gdańskich domów – schody, plafon, meble, kominek. Zaaranżowana za ich pomocą Sala Gdańska pełniła funkcję reprezentacyjną. Meble gdańskie znajdowały się również w siedzibach hrabiów Eulenburg w Prośnie pod Kętrzynem (Prassen), hrabiów von Saurma und Jeltsch w Chobieni (Köben) na Śląsku.

W drugiej połowie XIX stulecia meble gdańskie i neogdańskie znalazły się również w orbicie zainteresowań kolekcjonerskich mieszczan, zarówno polskich, jak i niemieckich.  W Warszawie posiadaczem szaf gdańskich był Gustaw Soubise-Bisier, w Gdańsku Friedrich Basner, Lesser Giełdziński, Wilhelm Stryowski.

W samym Gdańsku pod koniec stulecia meble gdańskie stały się elementem oficjalnego stylu władz miejskich i posłużyły m. in. do modernizacji wnętrz ich siedzib. Od początku XIX wieku w Gdańsku powstawały również publiczne kolekcje miejscowych mebli (Muzeum Miejskie (Stadtmuseum), Dom Uphagena (Uphagen-Haus). Meble gdańskie trafiły również do innych muzeów na wschodzie Cesarstwa Niemieckiego np. Prussia-Museum w Królewcu.

W muzeach publicznych meble gdańskie traktowane były jako wyroby lokalnego rzemiosła artystycznego. Aranżacja kolekcji Provinzial-Kunsgewerbe-Museum w gdańskim klasztorze franciszkanów kładła nacisk na chronologiczny rozwój meblarstwa gdańskiego i elbląskiego. W tym czasie również Muzeum Przemysłowe we Lwowie poszukiwało w Gdańsku eksponatów. Powołana w 1873 roku dla gromadzenia wszelkich zabytków przemysłu artystycznego instytucja intensywnie konstruowała swoje zbiory. Działający dla niej pośrednik, osiadły w Gdańsku powstaniec i budowniczy Jan Roehr (1816–1877) donosił w latach 1876–1877 o możliwości nabycia „szaf gdańskich starożytnych”. Najprawdopodobniej zabytki te trafiły do Lwowa i uznane zostały za zabytki rzemiosła z północnych krańców dawnej Rzeczypospolitej.