This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Założony w 1885 roku Königlich Preussische Messbild-Anstalt (Królewski Instytut Pomiarowy) w Berlinie był instytucją nawiązującą do sięgających początków XIX wieku inicjatyw inwentaryzacyjno-dokumentacyjnych. Na gruncie pruskim jego powstanie wieńczyło szereg prób i koncepcji stworzenia archiwum zabytków Królestwa Prus, zaś sam zbiór fotografii Instytutu należał do największych kolekcji fotograficznych przełomu XIX i XX wieku w Niemczech.

Działalność Instytutu wiązała się z jego pomysłodawcą, Albrechtem Meydenbauerem (1834–1921), inżynierem i radcą budowlanym, wynalazcą fotogrametrii. Opracował on metodę pomiaru położenia, wielkości i kształtu budowli za pomocą obrazów fotograficznych. Choć nad podobną metodą pracowali w tym czasie również inni inżynierzy i fotografowie (przede wszystkim pułkownik armii francuskiej Aimé Laussedat (1819–1907) to termin „fotogrametria” opublikowany przez Meydenbauera po raz pierwszy w 1867 roku (anonimowo na łamach „Wochenblatt des Architektenvereins zu Berlin”) przyjął się powszechnie i funkcjonuje do dziś.

Technika fotogrametrii zakłada, że obiekt jest fotografowany w naturze specjalnymi urządzeniami rejestrującymi (połączenie aparatu z szerokokątnym obiektywem oraz przyrządu pomiarowego), a jego rzeczywisty pomiar odbywa się później w pomieszczeniach roboczych na podstawie obliczeń, zgodnie z zasadami geometrii opisowej. Meydenbauer widział wykorzystanie dla swojego wynalazku w wielu dziedzinach życia (wojskowości, budownictwie, mapach topograficznych), przede wszystkim jednak od razu zakładał, że fotogrametria to najlepsza technika dla dokumentacji zabytków architektury. W 1860 roku złożył na ręce pruskiego konserwatora zabytków, Ferdinanda von Quasta memoriał, w którym zaprezentował podstawy fotogrametrii i propozycje jej praktycznego wykorzystania. Dalsze losy Meydenabauera i jego wynalazku to pasmo klęsk i braku zainteresowania administracji publicznej dla wykorzystania nowej metody.

Przy wydatnym wsparciu pruskiego ministra kultury Gustava Heinricha Konrada von Goßlera (1838‒1902) długoletnie wysiłki Meydenbauera zostały zwieńczone sukcesem. W marcu 1885 roku parlament pruski przyznał 10 tysięcy marek na dalszy rozwój fotogrametrii, w celu użycia jej do pomiarów najważniejszych pruskich zabytków.

Meydenabuer otrzymał stanowisko radcy budowalnego przy ministerstwie kultury, zaś 1 kwietnia 1885 roku powołano do życia Królewski Instytut Pomiarowy, którego działalność opierała się na trzech głównych zasadach:

• wstępnej, fotograficznej dokumentacji zabytków;
• utrwaleniu ich przestrzennych wymiarów za pomocą fotogrametrii;
• sporządzeniu dokumentacji przydatnej dla konserwacji i renowacji zabytku.

Na fali zainteresowania władz, Meydenbauer odbył w 1885 roku siedem podróży po Prusach, w trakcie których sfotografował m.in. zamek w Malborku w Prusach Wschodnich, Marienkirche w Mühlhausen w Turyngii, protestancki kościół w Offenbach am Glan w Nadrenii, klasztor Eberbach w Nadrenii, Wittenbergę w Saksonii. Kierunki pierwszych wypraw Meydenbauera wskazują, że na początku akcją dokumentacyjną starano się objąć zabytki z różnych zakątków Królestwa: od jego wschodnich regionów po prowincje przyłączone do Prus w 1866 (po wojnie z Austrią) oraz w 1871 (po wojnie z Francją i powstaniu Cesarstwa Niemieckiego). Dokumentacją miano więc objąć również terytoria dopiero co przyłączone do Prus i tym samym włączyć znajdujące się na nich zabytki w obszar pruskiego dziedzictwa.

Wybór pierwszych celów akcji dokumentacyjnej został skonsultowany z ministrem von Goßlerem, który w swoim sprawozdaniu dla cesarza Wilhelma I postulował w pierwszej kolejności utrwalenie wizerunków zabytków o wysokiej klasie artystycznej, a jednocześnie wymagających pilnej renowacji. Goßler wskazał wówczas dwa takie obiekty, bardzo ważne dla ówczesnej polityki kulturalnej i historycznej Cesarstwa – zamek w Malborku (który od początku XIX wieku cieszył się zainteresowaniem władców Prus, a po zjednoczeniu Niemiec za sprawą cesarza Wilhelma II urósł do rangi niemieckiego zabytku narodowego) oraz kościół mariacki w Müllhausen (ośrodek działalności reformackiego kaznodziei Thomasa Müntzera). Kluczowa więc okazała się zakładana użyteczność fotogrametrii dla renowacji i konserwacji zabytków, ale także dla uwiecznienia budowli o znaczeniu symbolicznym.

Od założenia Instytutu do przejścia na emeryturę w 1909 roku, Meydenbauer objął dokumentacją fotograficzną 1080 obiektów zabytkowych w Prusach, wykonując łącznie 11 940 obrazów pomiarowych. Fotogrametryczny pomiar – który z założenia miał być głównym celem prac – wykonano dla zaledwie kilku budynków. W Instytucie znajdowało się również 1600 fotografii 100 zabytków Niemiec (spoza terenu Prus) i jeszcze 800 fotografii wykonanych poza granicami Niemiec (m.in. w wyniku zaproszenia Meydenabauera do akcji dokumentacyjnych w Atenach, Stambule, czy Baalbek, prowadzonych przez Friedricha Wilhelma Schleyera, profesora politechniki w Hanowerze). Do 1920 roku „Meßbildanstalt” zarejestrowało około 2600 zabytków kultury, na około 20 000 fotografiach.

Jednocześnie Meydenbauer cały czas starał się zainteresować władze ideą stworzenia archiwum zabytków („Ein Deutsches Denkmälerarchiv”), w którym przechowywano by wizerunki i dokumentację wszystkich niemieckich zabytków. Pomysł ten zajmował Meydenbauera od 1860 roku. Podkreślał on już wówczas, że jego celem jest stworzenie archiwum, służącego odbudowie zabytków „w przypadku ich zniszczenia”. Lata 90. XIX wieku Meydenbauer poświęcił na popularyzację pomysłu w publikacjach i wykładach, nie przyniosła ona jednak oczekiwanych efektów.

Choć oficjalnie taka instytucja nie powstała, sam Królewski Instytut Pomiarowy a przede wszystkim fotografie wykonane przez Meydenbauera i jego współpracowników można uznać za namiastkę projektowanego archiwum.

• Zachowane negatywy z Königlich Preussische Messbild-Anstalt znajdują sie obecnie w Brandenburgische Landesamt für Denkmalpflege w Waldstadt pod Berlinem.

• Rudolf Meyer, Albrecht Meydenbauer. Baukunst in historischen Fotografien, Leipzig 1985
• Reinhard Bentmann, Jan Nukolaus Viebrock (red.), Dokumentaraufnahmen der Preußischen Messbildanstalt zu Berlin von Albrecht Meydenbauer, Stuttgart 2006