Kolekcja Wacława Mieczkowskiego w Niedźwiedziu
– Kamila KłudkiewiczWacław Mieczkowski (1869–1947), ziemianin z Prus Zachodnich, w swoim dworze w Niedźwiedziu pod Wąbrzeźnem stworzył prywatne muzeum, funkcjonujące w latach 1900–1931. Na parterze domu w siedmiu salach znalazły się różnorodne zbiory: dzieła sztuki, militaria, porcelana, szkło, srebra, pasy kontuszowe i dywany oraz małe kolekcje wyrobów rzemiosła artystycznego (kieszonkowych zegarków słonecznych, srebrnych dzwonków pokojowych, urynałów, różańców i medalików historycznych, tłoków pieczętnych, tabakierek, judaików, wachlarzy).
Zbiory rozlokowano również w pokojach, które pełniły funkcje mieszkalne. Zbrojownia została usytuowana w jadalni, galeria portretów w pokoju empirowym, hall był także małą zbrojownią. Otaczanie się zbiorami i mieszkanie w pokojach, uznawanych za muzealne i udostępniane publiczności, lokowało Mieczkowskiego pośród europejskich kolekcjonerów ceniących sobie bliski, codzienny kontakt z przedmiotami ze swoich zbiorów. Ekspozycja w domach takich kolekcjonerów podkreślała nie tyle zabytkowy charakter eksponatów, ale sugerowała ich nieustająco utylitarny charakter. W ten sposób podchodził do swoich zbiorów Fréderic Spitzer, udostępniając je jako ‘musée des arts décoratifs’ (muzeum sztuk dekoracyjnych) w swoim paryskim mieszkaniu.
Mieczkowski przede wszystkim podkreślał jednak wartość anegdotyczną i symboliczną przedmiotów. Walor artystyczny i historyczno-artystyczny miał w Niedźwiedziu mniejsze znaczenie. Ta cecha, charakterystyczna dla kolekcjonerstwa pierwszej połowy XIX wieku, na początku XX wieku stulecia była dość anachroniczna. Jednak Muzeum Mieczkowskiego funkcjonowało w regionie o skomplikowanej sytuacji narodowościowej i profil symboliczny kolekcji spełniać miał tu ważne zadanie. W Prusach Zachodnich, gdzie w ciągu stulecia znacząco spadł odsetek ludności polskiej i gdzie istniało niewiele polskich instytucji kulturalno-muzealnych, Niedźwiedź odwoływał się do kolekcjonerstwa pamiątek narodowych rodem z pierwszej połowy stulecia, które wcześniej nie znalazło zainteresowania zbieraczy w tym regionie. Przedmioty w Niedźwiedziu, podobnie jak w kolekcjach pamiątek historycznych prawie 100 lat wcześniej, miały oddziaływać na emocje kolekcjonera i zwiedzających.
Mieczkowski posiadał przedmioty, związane z historią Polski, ale także ze skandalizującymi i wzbudzającymi zainteresowanie gazet postaciami współczesnej Europy. W Niedźwiedziu znalazły się różaniec królowej Jadwigi, relikwiarz z 56 relikwiami świętych, prochownica króla Jana III Sobieskiego, ale również zegary należące do Napoleona I i Ludwika XVI, dzwonki Piusa IX, łoże, w którym miał spać Napoleon Bonaparte oraz zabytki związane z władcami z dynastii serbskiej (znanymi z burzliwego życia Milanem i Aleksandrem Obrenowiciami) czy Janem Nepomucenem Habsburgiem, arcyksięciem, który zrzekł się rangi i godności przyjmując imię Jan Orth.
Szczególny akcent Mieczkowski kładł na pamiątki po Tadeuszu Kościuszce i księciu Józefie Poniatowskim. Posiadał krzyżyk Tadeusza Kościuszki podarowany mu przez ukochaną Ludwikę Sosnowską, serwis porcelanowy z Korca ofiarowany przez wojsko polskie księciu Józefowi Poniatowskiemu oraz szereg przedmiotów z wizerunkami bohaterów. Zostały one zaprezentowane szerszej publiczności na wystawie kościuszkowskiej zorganizowanej w Muzeum im. Mielżyńskich w Poznaniu w 1917 roku.
Konserwowanie pamięci o bohaterach wojen napoleońskich miało swoją wymowę na terenie Prus Zachodnich. Ziemia chełmińska, na której znajdował się Niedźwiedź Mieczkowskich włączona została do Księstwa Warszawskiego. Okres ten był więc ostatnim czasem bezpośredniej łączności Pomorzan z pozostałymi ziemiami polskimi. Później Pomorze (pruska prowincja Prusy Zachodnie), pozostawało na uboczu konspiracji i zrywów niepodległościowych. Okres napoleoński wspominano tu więc ze szczególną nostalgią, gdyż był to ostatni czas, gdy mieszkańcy czynnie zaangażowali się w walkę o niepodległość.
Podstawowe źródła i literatura
- M. Gradowski, Muzeum w Niedźwiedziu – próba rekonstrukcji inwentarza, w: Dwór polski w XIX wieku. Zjawisko historyczne i kulturowe, red. T. Hrankowska, Warszawa 1995, 213–229.
- D. Rzyska-Laube, Narodowy gabinet osobliwości. Zbiory Wacława Mieczkowskiego (1869–1947) z Niedźwiedzia, w: K. Kłudkiewicz, M. Mencfel (red.), Miłośnictwo rzeczy. Studia z historii kolekcjonerstwa na ziemiach polskich w XIX wieku, Warszawa 2014, 115–135