Kolekcja Karola Rogawskiego w Ołpinach

This entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Karol Franciszek Rogawski był politykiem, posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego i austriackiej Rady Państwa, a także konserwatorem zabytków i archeologiem. W latach pięćdziesiątych XIX wieku zaangażował się w działalność Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Był jednym z organizatorów Wystawy Starożytności w Krakowie w latach 1858–1859. W sprawach dotyczących archeologii stał się jednym z najbardziej aktywnych działaczy Oddziału Archeologii i Sztuk Pięknych TNK. Po utworzeniu Akademii Umiejętności w Krakowie został członkiem dwóch jej Komisji – Antropologicznej oraz Historii Sztuki. Był także kolekcjonerem, który przez kilkadziesiąt lat w swoim dworze w Ołpinach, pow. Tarnów na Pogórzu Ciężkowickim gromadził znaleziska archeologiczne, dzieła sztuki oraz bibliotekę.

Pierwszy opis zbioru z Ołpin ukazał się w 1855 roku w „Gazecie Warszawskiej”. Jego autorem był Józef Łepkowski, archeolog, późniejszy pierwszy polski profesor tej dyscypliny oraz konserwator zabytków. Pisał on o zabytkowych meblach i wyrobach rzemiosła artystycznego, fragmentach uzbrojenia, przedmiotach liturgicznych i kilku obrazach. Za najciekawsze w kolekcji Rogawskiego uznał jednak zabytki prehistoryczne. Były to znaleziska z Leżajska (około 50 okazów), wśród których, jak pisał Łepkowski, znajdowały się „iglice, szpile, wisiory, spinki, pierścienie, paciorki, koszyczki, sprzączki srebrne, spiżowe, żelazne, a nawet miedziane i złote – strzały, sierpik, dziryty, krążki, miseczki z czarnej gliny (…)”. Znaleziska z Leżajska, zebrane na pozostałościach osady z epoki kamienia i na zniszczonym cmentarzysku z okresu rzymskiego, Rogawski opisał w rozprawie O wykopaliskach leżajskich. Rzecz archeologiczna. Nie prowadził tam jednak prac wykopaliskowych. Znaleziska leżajskie stały się dla niego natomiast pretekstem do omówienia zagadnień dotyczących archeologii w ogóle – i to nie tylko na ziemiach polskich, ale także w Europie.  Prócz tego w Ołpinach przechowywane były także urny z majątku Popówka w Morawicy (dziś Brzoskwina), pow. Kraków, pierwszego cmentarzyska prehistorycznego odkrytego w 1851 roku w okolicach Krakowa. Łącznie, wszystkie zabytki archeologiczne w zbiorze Rogawskiego liczyły wówczas około 80 sztuk.

Kolekcję zabytków archeologicznych Karola Rogawskiego kilkanaście lat po swojej pierwszej wizycie w Ołpinach postanowił pozyskać do zbiorów książąt Czartoryskich w Sieniawie, pow. Przeworsk Józef Łepkowski. W latach 1866–1884 Łepkowski był zarządcą, a później dyrektorem Biblioteki Czartoryskich w Sieniawie (od 1876 roku Muzeum i Biblioteki Czartoryskich w Krakowie). Na polecenie Władysława Czartoryskiego i z własnej inicjatywy starał się powiększać jego kolekcję, wyszukując na rynku kolekcjonerskim i antykwarycznym interesujące zbiory. W Bibliotece w Sieniawie, w prawym skrzydle pałacu, obok archiwum listów i dokumentów przeznaczono dwie sale na „zbiór pamiątek i starożytności”. Większość z nich stanowiły zabytki z czasów historycznych, dzieła sztuki, rzemiosła czy broń nowożytna. Znajdowały się jednak wśród nich także zabytki archeologiczne. Łepkowski zachęcał księcia Czartoryskiego do gromadzenia zabytków archeologicznych na większą skalę. Nakłonił go między innymi do zakupienia zabytków starożytnych ze zbioru po zmarłym kolekcjonerze Tomaszu Zielińskim z Kielc. Pertraktował także w sprawie nabycia od Józefa Ignacego Kraszewskiego jego zbiorów, wśród których znajdowały się „etruski”, a także „starożytności zbierane w kraju”.

Łepkowski przekonał Rogawskiego do przekazania zbiorów do Sieniawy. W 1868 roku przygotowano w pałacu osobny pokój na jego zbiory. Trafiły tam najpierw popielnice. Reszta zbioru (6 pak) została natomiast przewieziona do Krakowa, skąd – po skatalogowaniu przez Łepkowskiego – w grudniu 1868 roku trafiła do Paryża do pałacu Czartoryskiego. Po otrzymaniu numerów inwentarzowych, miała wrócić do kraju.

Po przekazaniu zbiorów archeologicznych do Sieniawy Rogawski nie zaprzestał działalności kolekcjonerskiej. Zajął się jednak przede wszystkim gromadzeniem dzieł sztuki. Zbierał obrazy (miał ich łącznie ponad trzydzieści, wśród nich Medora i Angelicę Giovanniego Battisty Tiepola), a nadto majoliki, emalie, malowidła na szkle, miniatury, akwarele, mozaiki, wyroby z kości słoniowej, alabastru, marmuru i brązu. Kolekcjonował także tzw. zabytki polskie, czyli uzbrojenie i ozdoby stroju oraz zabytki archeologiczne. Wartość jego kolekcji, obejmującej łącznie niemal sto dzieł sztuki, Łepkowski szacował na około 13–14 tysięcy guldenów. Zbiór ten – za namową Łepkowskiego – Rogawski ofiarował do utworzonego w 1867 roku przez Józefa Łepkowskiego Gabinetu Archeologicznego UJ. Najpierw, w 1880 roku, przekazał do niego swój księgozbiór oraz zabytki archeologiczne (łącznie 45 przedmiotów). Część książek, rękopisów i sztychów Rogawski przekazał także Akademii Umiejętności i Muzeum Narodowemu w Krakowie. Tymczasem Łepkowski nie ustawał w staraniach o pozyskanie pozostałych zbiorów. Odwiedzał Rogawskiego w Ołpinach, niekiedy także w towarzystwie innych osób. W październiku 1881 roku przybył do niego wraz z Konstantym Przezdzieckim, przekazicielem zbiorów Aleksandra Przezdzieckiego i prawnym opiekunem kolekcji Edwarda Rastawieckiego w Gabinecie Archeologicznym UJ. Decyzja o losie zbiorów ołpińskich była już wówczas podjęta. W czasie tej wizyty Rogawski sporządził testament, w którym wydał dyspozycje dotyczące postępowania z jego kolekcją po śmierci. Miała ona trafić do Gabinetu Archeologicznego UJ, pozostać całością i nosić nazwę „Kolekcja Karola Rogawskiego z Ołpin”. Jej prawnym opiekunem ustanowiono Konstantego Przezdzieckiego. Rogawski postanowił zachować zabytki w Ołpinach do swojej śmierci. Darowiznę potwierdzono aktem notarialnym, podpisanym w listopadzie 1883 roku w obecności c. k. notariusza Stefana Muczkowskiego, Karola Rogawskiego i Józefa Łepkowskiego jako reprezentanta Uniwersytetu Jagiellońskiego. Oficjalne zatwierdzenie tego aktu przez władze Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu nastąpiło rok później.

Po śmierci Rogawskiego, która nastąpiła w listopadzie 1888 roku, ołpińskie zbiory trafiły do Krakowa. W Po śmierci męża Eufemia Rogawska poleciła naklejenie sygnatur Gabinetu Archeologicznego UJ na wszystkie przedmioty i zabezpieczyła je w zamkniętym pomieszczeniu. Przewiezienie ich było przedsięwzięciem wymagającym funduszy i dobrej organizacji. Na ich przetransportowanie do Krakowa otrzymano od Namiestnictwa we Lwowie specjalną subwencję w kwocie 200 zł. Zbiory umieszczono w dwudziestu pakach, sygnowanych inicjałami KR. Jedenaście z nich zawierało obrazy, a dziewięć „starożytności, sprzęty, drobiazgi”. W 1889 roku trafiły one do Krakowa. Wysłano je najpierw furmankami do Biecza, stamtąd koleją przez Tarnów do Krakowa, skąd znów na furmankach zostały zawiezione do Gabinetu Archeologicznego UJ, mieszczącego się już wówczas w gmachu Collegium Novum. Zgodnie z zapisami testamentu i ustaleniami Józefa Łepkowskiego, Eufemii Rogawskiej i Konstantego Przezdzieckiego, kolekcja miała być eksponowana w jednym pomieszczeniu – w „salce drugiej (starożytności, w której dziś są zbroje i mundury)”. Sala ta miała zostać pomalowana na odpowiedni kolor, a nadto miał w niej zostać zawieszony herb Rogawskich Rola wraz z napisem „Kollekcya Karola Rogawskiego z Ołpin”. Niestety, nie zachowały się informacje, czy ustalenia te zostały zrealizowane. Obecnie kolekcja Karola Rogawskiego przechowywana jest w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.